‘I’m so pleased’
Plezier is niet iets wat je met het doorgaans tragisch geduide oeuvre van Francesca Woodman associeert. Maar haar tentoonstelling bij FOAM laat zien dat ze dat wel had bij het maken van haar werk.
‘I’m so pleased’, hoor je een Amerikaanse meisjesstem jubelen om de foto die ze net van zichzelf heeft genomen. Ze klinkt als een hedendaagse puber die net de perfecte selfie uit de goede hoek heeft genomen. Maar het is een videokunstwerk uit 1976 van de vroeg gestorven Francesca Woodman. Een overzicht van haar werk is nu te zien in Foam.
Woodman lijkt dichterbij ons te staan dan ooit. Haar zwart-wit foto’s van zichzelf in verlaten gebouwen lijken perfect aan te sluiten op de hedendaagse hipster- en selfiecultuur. Toch blijft de vraag of de tentoonstelling Francesca Woodman: On Being an Angel een nieuw perspectief biedt op het oeuvre dat nog niet vaak in Nederland te zien is geweest (alleen in 1998 in de Kunsthal Rotterdam). Doordat de tentoonstelling nu in Foam te zien is ligt de nadruk op Woodman als fotograaf. Maar is ze wel een fotograaf? Moet ze niet vooral als performancekunstenaar beschouwd worden, die werk maakt in de geest van de toenmalige body-art?
De reden voor de ambigue positie van Woodman in de kunstwereld is haar jonge oeuvre dat zich nooit verder zal ontwikkelen, en de mythevorming rond haar zelfgekozen dood. In 1986, vijf jaar na haar overlijden, werd al in de catalogus door de feministe en kunsthistoricus Abigail Solomon-Godeau een poging gedaan om Woodman een plek te geven binnen de feministische theorie. Dit was vanwege het vrouwenlichaam en de tweeslachtigheid tussen subject-object die telkens terugkomen in het werk van Woodman. In 2014 heeft Solomon-Godeau echter kritiek op haar eerdere tekst geuit door te zeggen dat we niet weten of Woodman zich van deze feministische theorieën bewust was: haar werk nodigt ons er alleen toe uit om het zo te analyseren. Het is niet gek dat het moeilijk is om het oeuvre een positie te geven. De tweeëntwintigjarige Woodman was daar immers zelf ook nog naar opzoek.
Francesca Woodman, On Being an Angel (1977, Providence Rhode Island), courtesy Betty and George Woodman, courtesy FOAM
On Being an Angel bestaat uit een selectie van 100 foto’s en een paar korte videowerken. Wat direct opvalt aan de tentoonstelling is dat het allemaal op een enkele verdieping past. De meeste foto’s zijn klein, soms met een tekstje eronder gekrabbeld, en nodigen de kijker uit om voorover te buigen en toe te treden in die intieme wereld die Woodman in haar foto’s creëert.
Curator Anna Tellgren heeft gekozen om juist het terugkerende thema van de engel in het werk van Woodman uit te lichten. In de foto On Being an Angel #1 kijkt ze recht de camera in terwijl alleen haar schouders en borsten te zien zijn. Verder is ze gehuld in duisternis. Later in Rome maakt ze in een verlaten pand een serie foto’s waarin ze een witte rok aanheeft, maar haar bovenlijf ontbloot is. Op een andere foto springt ze omhoog. Ze is een wazige schim terwijl naast haar twee grote vellen wit papier hangen in de vorm van vleugels.
Het thema van de engel refereert vooral naar het archetype van de engelachtige vrouw. Woodman’s foto’s kenmerken zich door de romantische mystiek die je van een jonge vrouw verwacht. Haar naakte lichaam positioneert ze vaak op een manier die doet denken aan beelden uit de klassieke oudheid.
Toch kun je niet in elke foto het thema van de engel ontwaren. Francesca Woodman experimenteert met haar lichaam en worstelt met de zichtbaarheid ervan. Ze verbergt het achter behang, drukt haar borst tegen een glasplaat, en reflecteert haar gezicht in een spiegel. Hoe ze met haar jonge vrouwenlichaam speelt is soms pijnlijk herkenbaar, zoals hoe ze het vet rond haar buik samenpakt of haar benen omhult met plakband, waardoor ze op rollades lijken.
In de foto waar Woodman zo verrukt over is in haar videowerk zit ze naakt op een stoel in de hoek van haar studio. Voor haar is een donkere afdruk van haar lichaam te zien op de wit bepoederde vloer. Haar moeder Betty zegt in de documentaire The Woodmans uit 2010 dat deze foto vaak geïnterpreteerd is als iets wat gaat over leegte en verlies, een voorbode van Francesca’s sterven. Maar in Betty’s optiek voel je juist de vreugde die gepaard gaat met regisseren van je eigen beeltenis.
Het haalt het werk weg uit de melancholieke en triestige uitleg die er vaak aan gegeven is. Francesca Woodman: On Being an Angel laat naast de worsteling van een zich vormende identiteit ook het plezier zien om te performen en jezelf vast te leggen. Om in het licht van de foto zowel object als subject te zijn, en de vrijheid die dat met zich meebrengt. En nu proberen haar op Instagram te evenaren.
‘Francesca Woodman: On Being an Angel’
t/m 9 maart 2016
FOAM, Amsterdam
This article was published in January 2015 on the website of Metropolis M.