Geschiedenissen, herinneringen en geheime plekken
Op de vloer van Kristina Benjocki’s atelier op de Van Eyck Academie liggen 10 wandkleden van 250 x 150 cm uit haar project Study of Focus (2014). Op de kleden zijn uitvergrote fragmenten uit geschiedenislesboeken uit voormalig Joegoslavië en Servië te zien. Aan de ateliermuren hangen beelden uit haar huidige filmproject, waarin Benjocki onderzoek doet naar één van de voormalige kalksteengroeves in de Limburgse Cannerberg, de Boschberg. Tijdens de Koude Oorlog was daar een commandocentrum van de NAVO gevestigd.
Benjocki is geboren in 1983 in Zrenjanin in voormalig Joegoslavië. In haar werk komen telkens het verleden, herinneringen, geheime plekken en de verhalen die we elkaar daarover vertellen terug. Ze gebruikt daarbij haar eigen geschiedenis, onderzoekt lokale omgevingen en maakt de geschiedenis in haar werk op een andere wijze tastbaar.
Sietske Roorda: Wanneer ben je begonnen om de thema’s van verleden en herinnering in je werk te gebruiken?
Kristina Benjocki: Het was een performance die ik op de Gerrit Rietveld Academie maakte in mijn derde jaar. Voor een groepstentoonstelling mochten we leegstaande gebouwen in Amsterdam-West gebruiken die gerenoveerd zouden worden. In één van de gebouwen stuitte ik op een kelder, een soort verborgen plek. Ik wilde daar over nadenken door een klein gebaar te maken, dus heb ik in de kelder een performance opgenomen. Ik probeerde een volksliedje te zingen uit mijn jeugd, maar ik kon me niet alle delen herinneren, dus je hoort mij het liedje alsmaar herhalen. Het was een belangrijk moment voor mij, omdat ik toen besloot met mijn eigen achtergrond te werken. Later is daar het werk Regarding the Flag (2009) uit voortgevloeid, waarbij ik het volkslied van voormalig Joegoslavië zing en mijn haar vlecht. Het was een manier om terug te gaan naar mijn jeugd die verbonden is met de politieke en ideologische strijd en de stress van oorlog.
Voor Study of Focus (2014) gebruik je geschiedenislesboeken uit voormalig Joegoslavië en Servië. Zijn dat ook boeken waar je zelf uit geleerd hebt?
Ja, uit sommige. Ik heb ook gebruik gemaakt van boeken uit de vroege jaren vijftig. Ik heb alleen gekeken naar het hoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog, omdat dit na de oorlog in Joegoslavië begin jaren negentig op een hele pijnlijke manier verdraaid is. Mensen die in de jaren 50 nog als held werden beschouwd, worden in de boeken uit de jaren 90 verraders genoemd. Het is nog steeds een erg actueel en omstreden onderwerp, omdat fascistische collaborateurs nog altijd gerehabiliteerd worden in Servië. Wat me opviel aan de schoolboeken uit verschillende decennia was dat de gebruikte beelden vaak hetzelfde zijn, maar dat er een compleet ander verhaal mee wordt verteld. Beelden worden gebruikt om het ene te bewijzen en vervolgens het tegendeel daarvan. Daardoor wordt het moeilijk om het beeld nog te begrijpen. Ik heb fragmenten van de boeken enorm vergroot, om de details een nieuw ruimte te geven, om de geschiedenis te materialiseren en het weer te bevragen.
Waarom heb je ervoor gekozen om wandkleden te laten maken van de fragmenten?
Ik heb voor textiel gekozen, omdat ik wilde verwijzen naar het feminiene, warme, tactiele gevoel van het materiaal. Door het beeld te vergroten en in textiel te laten maken zie je ook hoe het beeld is opgebouwd en welke kleuren er zijn gebruikt. Daarbij heeft een weefsel twee kanten, die er compleet anders uitzien. Je kunt het beeld dus op twee manieren ervaren.
Je werkt op dit moment aan een filmessay over de Boschberg. Kun je daar meer over vertellen?
Van 1954 tot 1992 was de grot een geheime locatie van de NAVO, die haar gebruikte als hoofdkwartier voor oorlogsoperaties. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwden de Duitsers raketten in de grot, daardoor waren er faciliteiten in de grot beschikbaar. In 1992 bleek asbest aanwezig te zijn en werd de grot direct gesloten. Nu is er een groep vrijwilligers die zich over de grot ontfermt, waarvan sommigen oud-werknemers van de NAVO. Voor hen werd deze geschiedenis heel abrupt stopgezet. Het is interessant dat een plek ooit zo belangrijk was en nu niet meer. Er werd geanticipeerd op een nucleaire oorlog, gedacht over wereldmachten, en opeens was dat voorbij. Er zijn niet veel objecten meer in de grot door de asbestsanering, maar er zijn nog steeds interessante elementen, waaronder de graffiti en bordjes op de muur die vertellen over dit tijdperk.
Kristina Benjocki, video stil, Footnote 1, Canner Cave Exercise in History, film in process 2015-2016
Welk fragment uit je film laat je zien in de Vrijplaats?
Er is veel te vertellen over deze grot. Naast de historische aspecten, zijn er ook sociale en natuurlijke aspecten. Ik probeer al die verschillende elementen te verzamelen en samen te brengen in mijn film. Voor de Open Studios en in de Vrijplaats laat ik een ecologisch element zien. Ik ben met een groep van vijftien personen mee geweest die de vleermuizen in de grot telt. De vleermuizen zijn een beschermde diersoort. Deze mensen voeren jaarlijks een telling uit, zodat ze weten of de populatie op pijl blijft. Je ziet in het beeldmateriaal heel goed terug dat ze met hun zaklampen gericht aan het zoeken zijn. Dit is dus een voetnoot in het verhaal van de grot, die op zichzelf staat.
This article was published in Tubelight, magazine for art criticism, #98 march/april 2016.