De opendagen van de experimentele kunstprojecten en ambigue leeszalen

Lopend door de verlaten gangen van de deprimerende betonnen leerfabriek die tot voor kort het Sint Nicolaas Lyceum huisvestte, denk ik aan de open dagen van middelbare scholen; in elk lokaal presenteert een docent zijn vak aan een nieuwe lichting potentiële bruggers. Deze keer is de school echter in bezetting genomen door niet-commerciële kunstinstituten, kunstscholen en kunstinitiatieven uit binnen- en deze keer ook het buitenland. Je weet niet wat je kunt verwachten als je het lokaal binnenstapt, hoewel het dezelfde spanning van vroeger met zich meebrengt.

Anne Katherine Sorup, Julien Debeij, Maria Gondek, Nadja Voorham, Maaike Stutterheim, Maze de Boer, P.ART of your life, After the Buzz (2012). foto: Cassander Eeftinck Schattenkerk

De nieuwe locatie van Kunstvlaai is een van de vele veranderingen die het festival heeft ondergaan ten opzichte van de voorgaande edities die tot nu toe in de Westergasfabriek plaatsvonden. Ondanks de grote bezoekersaantallen, wilde de organisatie van de Kunstvlaai dat het evenement meer een geheel zou vormen. Aan de curatoren Fleur van Muiswinkel (1981) en Natasha Ginwala (1985) werd gevraagd om van Kunstvlaai een coherent geheel te maken. Niet alleen is de opzet veranderd, ook hebben Van Muiswinkel en Ginwala het evenement een subtitel gegeven; INexactly THIS. De verschillende kunstinstellingen kregen bij hun aanvraag voor deelname de opdracht hierop in te gaan. Duidelijk blijkt dat de titel voor meerdere interpretaties vatbaar is.

The Arbour Lake School geeft les aan leerlingen van de British School Amsterdam. foto: Cassander Eeftinck Schattenkerk

Op de website van de Kunstvlaai wordt de titel uitgelegd als een verwijzing naar de onzekere tijden die de crisis met zich heeft meegebracht en hoe deze onzekerheid ook zijn weerslag heeft gehad op de hedendaagse kunstwereld met de afgelopen bezuinigingen op cultuur. Er zijn echter maar een paar kunstprojecten die direct naar dit thema verwijzen. Zo zijn Werkplaats Typografie en Kunstverein samen een project gestart waarbij ze de straat op zijn gegaan om aan buurtbewoners te vragen over wat zij denken wat er binnen hun muren eigenlijk gebeurt. De verschillende films met interviews zijn zowel een dappere poging van de instellingen om in contact te komen met de buurt, als een confrontatie met hun eigen (on)zichtbaarheid.

Een ander project steekt de draak met het huidige politieke populisme, is Wilderswebwinkel.nl van kunstenaar Dominique Himmelsbach de Vries. De marktkraam met fikse kortingen biedt alle mogelijke Wilders-merchandise van een Wilders-dekbed tot een Wilders-tuinkabouter en Hollandse tulpenthee verkrijgbaar; alles wat het hart van een PVV’er sneller doet kloppen. Hoewel deze twee kunstprojecten een interessante toevoeging zijn op het discours over de rol van kunst in onze maatschappij, is dit zeker niet de rode draad van de Kunstvlaai.

Repetitie voor performance Forget the King, Salon Sur+ (2012). Foto: Cassander Eeftinck Schattenkerk

De titel INexactly THIS lijkt daarom veel meer te verwijzen naar het onzekere element dat kunst in zich draagt en dat gelijktijdig zorgt voor het experimentele en speelse karakter van kunst, dat op de Kunstvlaai terug te vinden is in de vele projecten, initiatieven, performances en screenings. Zeker de aanwezigheid van verschillende onderwijsinstituten draagt hieraan bij, zoals het concept Inside the White Whale van Vacant NL van het Sandberg Instituut. Dit biedt studenten de mogelijkheid om een kleine onderneming te starten vanuit hun eigen woonruimte, door een opvouwbare werkruimte gemaakt van zeil, zoals een kapperssalon, aan het plafond te hangen en naar believen omlaag en omhoog kan worden getakeld. Ook wordt er door verschillende kunstenaarsinitiatieven ter plekke werk gemaakt, waarmee ze hun lokaal omvormen tot studio, zoals kunstenaressen Kaj Osteroth en Lydia Hamman, uitgenodigd door kunstcentrum After the Butcher, doen. Tijdens het proces van het tekenen en schilderen vragen ze de bezoeker ook nog om feedback. Alles ligt dus open voor nieuwe voorstellen en nieuwe ideeën en eventuele veranderingen.

Het experimentele karakter van de vele werken lijkt dan ook goed aan te sluiten bij de nieuwe locatie, waar de curatoren Van Muiswinkel en Ginwala voor gekozen hebben. Zo presenteert kunstenaarscentrum Horizonverticaal kunst in een pikdonker fietsenhok. Nog een bijkomstigheid van de nieuwe locatie is dat de sporen die de vorige functie van het oude gebouw verraden in sommige gevallen optimaal worden ingezet. De installatie van kunstenaarsinitiatief P.ART of your life refereert aan de vroegere gebruikers van het gebouw. In de gymzaal hangen alle touwen en ringen in stilstand op het dode punt van de zwaai en de kleedkamer is gevuld met lege blikjes energiedrank. Alleen de leerlingen zijn spoorloos verdwenen.

Installatie shot Printroom. foto: Cassander Eeftinck Schattenkerk

Misschien dat het educatieve karakter van het oude gebouw ook invloed heeft gehad op de aanwezigheid van de vele kunstboekenwinkels, uitgevers, en door kunstenaars ingerichte leeszalen, zoals die van Rongwrong, PrintRoom, Reading Room en San Seriffe. Deze lokalen blijven echter vrij lege en statische ruimtes. De Kunstvlaai is niet de uitgelezen plek om te gaan zitten en lezen terwijl er een paar lokalen verderop performances, lezingen en screenings plaatsvinden. Deze ruimtes blijven ambigue plekken, waar het onduidelijk blijft wat de bezoeker er precies van mee moet nemen. Is het ter kennisgeving dat er over een bepaalde niche veel kennis is? En hoe zou de bezoeker door het kijken naar titels op een tafel of in een kast deze immense hoeveelheid kennis in zo’n kort tijdsbestek tot zich moeten nemen?

Ondanks dat er tijdens de Kunstvlaai soms grote contrasten te zien zijn tussen de statische ruimtes met kunst aan de muur, de leeszalen en de meer dynamische experimentele kunst projecten, performances en installaties, hoort het bij het karakter van de Kunstvlaai dat ze alles kan en mag omhelzen. De Kunstvlaai is zeker niet een coherent geheel geworden, maar dat zou het festival ook voorspelbaar en saai maken. De keuze voor een thema en nieuwe locatie versterken echter het experimentele en speelse karakter van het festival. De buitenlandse kunstinstellingen zijn eerder een uitbreiding en toevoeging aan het festival dan dat ze de boventoon voeren en het festival een internationaal karakter geven. Het zijn al deze veranderingen die zorgen dat de bezoekers elk lokaal weer vol spanning betreden.

INexactly THIS
23 november t/m 2 december
Kunstvlaai 2012
Prinses Irenestraat 21, Amsterdam

This article was published in November 2012 on the website of Tubelight, magazine for art criticism.