Ed Atkins’ Spookhuis

‘Recent Ouija’ heet de solotentoonstelling van de Britse kunstenaar Ed Atkins, naar het bordspel waarmee zogenaamd contact kan worden gelegd met de wereld van de geesten. Als bezoeker voel je je daadwerkelijk opgelucht als je de donkere ruimte met video’s hebt verlaten. Maar wat heb je nu precies gezien?

De kelder
Spookhuizen bevinden zich meestal op afgezonderde onherbergzame plekken, waardoor het moeilijk is om contact te leggen met de bewoonde wereld. ‘Recent Ouija’ is dan wel midden in Amsterdam, maar bevindt zich in de kelder van het Stedelijk Museum. Er zijn geen ramen die je kunnen afleiden. Je bent even afgesneden van de wereld en kunt je onderdompelen in een andere.

Gekwelde zielen
Een spookhuis is niet zonder spoken. In de tentoonstelling wordt deze rol vervled door met de computer gecreëerde personificaties, ‘avatars’. In sommige films spreekt enkel een kaal hoofd voor een blauw scherm de kijker toe. Maar er zijn ook meer geavanceeerde avatars te zien, die representaties zijn van Atkins. de virtuele mannen lijken niet op hem, maar hij heeft de avatars wel zijn mimiek en stem gegeven. In de films spreken ze de kijker direct aan. Net als geesten in spookverhalen lijken ze een boodschap of reden te hebben voor hun bestaan. Continu herhalen ze banale frasen over het weer of over een lotusbloem. Helaas kunnen wij als bezoekers de wartaal niet begrijpen. Ze kunnen met geen mogelijkheid hun gedachten en emoties overbrengen.

Ed Atkins, Happy Birthday!! (2014) digital videostill courtesy the artist and Cabinet

Gevangenschap
Atkins kwelt zijn avatars nog meer door ze in benarde posities te plaatsen, zoals onder een tafel. Daarnaast houdt hij zijn virtuele mannen gevangen in een eindeloze herhaling van dezelfde handelingen, zoals het inschenken van een glas whisky. Als een geest zijn ze gedoemd om op een bepaalde plek te blijven spoken. In zekere zin houdt Atkins de bezoeker hiermee ook gevangen, omdat het onduidelijk is wanneer een film begint en eindigt. Telkens geeft Atkins een aanzet tot een begin van een verhaal. In de film Even Pricks verschijnen met veel bombarie platte woorden in beeld. Het lijkt op een reclame voor een blockbuster. Je moet blijven kijken, want wie weet wat voor spannende onthulling er volgt, die de hele tentoonstelling zal verduidelijken.

Symboliek
Maar Atkins geeft wel wat hints. In de tentoonstelling duiken symbolen op die een tipje van de sluier zouden kunnen oplichten. Zowel in de film Happy Birthday!! als in Even Pricks blazen duimen op en lopen ze leeg. Het is een verwijzing naar de duimen op Facebook. Daar is iets leuk vinden de enige optie om je uit te drukken. Het is daardoor moeilijk om op een negatief bericht te reageren. Atkins verwijst met zijn duimen naar een symbool. Door het te vaak en te pas en te onpas te gebruiken, verlies het zijn betekenis.

Het onderbewuste
Dwalend door het spookhuis vraag je je af: is het echt of behoort dit tot het rijk van de verbeelding? Atkins laat in de films zijn persoonlijke ‘stream of consciousness’ zien, zijn gedachten die zich onsamenhangend aan ons opdringen. Teksten, beelden en muziek uit onze populaire cultuur zijn daar een luid schreeuwend onderdeel van. Krampachtig probeer je als kijker verbanden te leggen, er betekenis aan te geven. Maar net zoals spoken blijft die betekenis ongrijpbaar.

‘Recent Ouija’
21 februari t/m 31 mei 2015
Stedelijk Museum Amsterdam

This article was published on 28 March 2015 in FD Persoonlijk, the magazine of Het Financieele Dagblad