Op de proef

In de hoek achter een wit gordijn mag je plaatsnemen op een witte, freudiaanse ligstoel. Witte koptelefoons dempen de andere geluiden inde tentoonstelling ‘Off Senses/Future Senses’ in Gemak, Den Haag. Een elastiekje met twee halve pingpongballen doe je voor je ogen. En vervolgens mag je als bezoeker een kwartier lang niksen. Het enige verzoek van de kunstenaar is om je ogen open te houden en niet in slaap te vallen.

Wit, dat is alles wat je ziet in het kunstwerk Chamber Cybil Scott. Doordat het wit zo vlak op het oog zit, heeft het oog geen punt waar het zich op kan richten. Het ene moment voelt het heel rustgevend om even helemaal niets te hoeven doen en zelfs nergens naar te hoeven kijken. Op het andere moment is het beklemmend dat het oog zich niet kan onttrekken aan het wit en nergens een rustpunt kan vinden.

In ‘Off Senses/Future Senses’ onderzoeken kunstenaars wat het meer, minder of anders waarnemen oplevert. Daardoor worden de zintuigen van de bezoeker op de proef gesteld, waardoor je geconfronteerd wordt met de grenzen, tekortkomingen en barrières van de waarneming.

Het werk Matrix van Yota Morimoto schurkt tegen die grenzen aan. Hij heeft geluiden verbonden met een beeldscherm. Bij geen geluid blijft het scherm zwart, maar dan sjilpt er een vogeltje en spoelt er een klein golfje van groene verticale lijnen door het scherm. De groene verticale en horizontale lijnen blijven elkaar in steeds snellere flitsen opvolgen naarmate Morimoto de geluiden opbouwt.

Het begint met natuurlijke geluiden van de koekoek en van kwakende kikkers, maar dat verandert snel in krijsende apen, aanhoudende akkorden op een orgel, een hysterisch tikkende klok, het geruis en geknetter van een radio, en elektronisch gedreun. Het scherm flitst steeds sneller, tot het geluid stilvalt, het scherm weer zwart wordt en de luisteraar/kijker opgelucht kan ademhalen. Het is opvallend hoe geïrriteerd het oor raakt van de elektronische geluiden, terwijl de natuurlijke geluiden veel makkelijker te dulden zijn.

Scratch and ScrapeMattie van der Worm, Scratch and Scrape (2014)

De kunstwerken in ‘Off Senses/Future Senses’ laten ook haarscherp zien waar de menselijke waarneming faalt. Op een muurvullende foto van mattie van der Worm staat een grote, rechthoekige, gele doos met een bruin honinggraat patroon. De eerste associatie is die met een speaker van een oude radio. Maar de tekst ‘Ook van zwaluw’ op de richel verradt de ware aard van het object. En dan zie je in het midden van de doos de zwarte strepen waar de luficer langs heeft gestreken. Iets eenvoudigs als een luficerdoosje wordt onherkenbaar zodra het beeld wordt opgeblazen. Zo makkelijk maipuleerbaar is het zicht.

De hedendaagse maatschappij werpt ook andere barrières op voor onze zintuigen. Sissel Marie Tonn vroeg zes freelancers van over de hele wereld een digitaal ontwerp te maken van hun werkruimte. Via Skype sprak ze met hen over hun ervaringen als werknemers die nooit hun opdrachtgevers ontmoeten. Die gesprekken zijn in de film alleen te volgen via ondertiteling. Verder zie je vage beelden van slecht verlichte studeerkamers en hoor je iemand inademen, maar nooit uitademen. De zes personen blijven ondanks hun persoonlijke ontboezemingen ongrijpbaar. Het gevoel dat je niet echt vat op deze mensen kunt krijgen, is frustrerend.

Zo wordt de vanzelfsprekendheid waarmee ze onze zintuigen gebruiken en elk werk bevraagd. Dat levert voor de bezoeker een vervelende reeks ervaringen op. Maar de kunstwerken blijven intrigeren, omdat ze je ertoe aanzetten je zintuigen op een andere manier te leren kennen.

‘Off Senses/Future Senses’
1 augustust/m 27 september 2014
Gemak, Den Haag

This article was published on 6 September 2014 in FD Persoonlijk, the magazine of Het Financieele Dagblad.