Extreme make-over

‘Ik wil gaan spreken van gedaanten die in nieuwe werden veranderd. Goden, leen mijn werk uw adem, want ook u deed mee aan die veranderingen. Leidt ononderbroken mijn lied vanaf het eerste werelduur tot aan mijn tijd.’

Zo begint de Romeinse dichter Ovidius zijn epos Metamorphosen uit vermoedelijk het jaar 1 na Christus. Het werk in versvorm eindigt met een logzang op keizer Augustus, maar hier gaan vele verhalen aan vooraf over de Romeinse goden, nimfen, centauren, faunen, en helden als Achilles, Odysseus en Aeneas. Al deze verhalen worden met elkaar verbonden door miraculeuze gedaanteverwisselingen.

Het meesterlijke Latijnse dichtwerk is door de eeuwen heen een bron van inspiratie voor kunstenaars geweest, vooral tijdens de renaissance en barok. Een hoogtepunt is de marmeren sculptuur van Bernini, te vinden in het park Villa Borghese in Rome, van de god Apollo die de nimf Daphne achtervolgt terwijl zij in een laurierboom verandert.

Met de tentoonstelling ‘Metamorphosen. Ovidius en de hedendaagse kunst’ stelt het Rijksmuseum Twenthe zich de schone taak te laten zien hoe de klassieke mythologische verhalen doorwerken in de hedendaagse kunst en cultuur. Helaas zijn er maar enkele kunstwerken in de tentoonstelling die dat duidelijk laten zien.

Tweede huid
Een voorbeeld daarvan is de film Voorbij het lichaam van Imme van der Haak, waarin een dans tussen twee personen te zien is. Telkens trekken de dansers een doorzichtig kleed aan of uit waarop de afbeelding staat van een mannen- of vrouwenlichaam. Het kleed is daardoor als een tweede huid. Naast de film zijn op de muur een paar versregels te lezen uit het verhaal van Hermaphroditus. In dit verhaal worden een man en een vrouw één lichaam en vertroebelt het geslacht. Het kunstwerk van Van der Haak is daarmee een fraai eerbetoon aan een nog steeds controversiële gedaanteverwisseling in onze maatschappij.

Dan is er de gedaanteverwisseling uit de Metamorphosen waar we nog steeds van dromen, zoals Floris Akaayk laat zien in zijn film Human Birdwings. We zien hoe een man, Jarno Smeets (een alter ego van Floris Kaayk zelf), grote vleugels aantrekt en daarmee na een flinke aanloop de lucht in gaat. Ze lijken op mechanische vleugels die Leonardo da Vinci ooit ontwierp. Of op de vleugels die Daedalus in Metamorphosen maakt voor hem en zijn zoon Icarus. Negen miljoen mensen bekeken het filmpe van Kaayk op YouTube en geloofden in de droom om zo vrij als een vogel door de lucht te vliegen. Het was digitale manipulatie.


Floris Kaayk, Human Birdwings (2012)

Te vaak in de tentoonstelling verwordt het gekozen kunstwerk tot niet meer dan een illustratie bij de versregels op de muur. In een foto van Juul Kraijer is een vrouw te zien met slangen als haar. De vergelijking met het slangenhoofd van Medus is snel gemaakt. De tentoonstelling biedt de kijer echter geen verdere context over het personage Medusa, waarom de kunstenaar dit mythologische wezen heeft willen weergeven, en hoe het contrasteert met eerdere kunstwerken met als onderwerp Medusa.

Honingblonde haren
De samenwerking van het museum met de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam met het Allard Pierson Museum bieden de kijker enig houvast, maar niet genoeg. In een apaart zaaltje zijn diverse oude publicaties te zien van de Metamorphosen met mooie illustraties. Maar het is de vraag of de bezoeker die het dichtwerk niet heeft gelezen met de presentatie van deze oude boeken en de versregels op de muur genoeg uitleg krijgt.

Bij de entree van de tentoonstelling zijn gipsen kopieën van antieke beeldne van goeden, godinnen en een hond geplaatst, maar ze lijken daar louter te staan ter decoratie, niet om de kijker vergelijkingsmateriaal te geven met de hedendaagse kunstwerken.

 

sweet honeySilvia B., Sweet Honey (2004)

Het is een gemiste kans, wat de kunstwerken komen zo niet tot hun recht. Neem het borstbeeld van een meisje, Sweet Honey, van Silvia B. Het heeft echte honingblonde haren, niet allen op haar hoofd, maar ook op haar gezicht en lichaam. Dit curieuze kunstwerk roept vragen op. De versregels op de muur over een nimf die een berin wordt zijn niet genoeg. Dit werk gaat vermoedelijk over meer. Als bezoeker heb je telkens het idee dat je informatie mist.

‘Metamorphosen. Ovidius en de hedendaagse kunst’
24 januari t/m 4 oktober 2015
Rijksmuseum Twenthe, Enschede

This article was published on 28 February 2015 in FD Persoonlijk, the magazine of Het Financieele Dagblad