Englishes – Nicoline van Harskamp

Nicoline van Harskamp toont bij BAK in Utrecht een reeks films die tal van varianten van het Engels onderzoekt, zoals dat gesproken wordt tussen mensen die geen andere taal met elkaar delen.

Nicoline van Harskamp vond 21 vertalingen van het toneelstuk Pygmalion uit 1912 van George Bernard Shaw, en liet die door niet-Engelsen weer terugvertalen naar het Engels. In de tentoonstelling Englishes in BAK zie je nu in een film de belangrijkste scène uit het toneelstuk gespeeld door Britse acteurs. Eliza Doolittle klopt aan bij de arrogante professor Higgins met de vraag haar Engelse uitspraak te verbeteren, zodat ze in een winkel kan werken in plaats van op straat bloemen te verkopen. Je moet goed je oren spitsen om de ‘foutjes’ eruit te halen, want alles in een bekakt Engels accent klinkt gewoonweg autoritair. Toch, als je goed luistert, zegt Higgins: ‘You will teach to speak correct as a sale girl in a flower shop.’ Het is misschien geen correct Engels, maar toch snap je wat hij wil zeggen.

Het is veelzeggend dat Van Harskamp ervoor gekozen heeft om deze scène uit het toneelstuk te laten zien. Eliza weet maar al te goed dat haar uitspraak verraadt dat ze van ‘lage’ komaf is. In deze klassenmaatschappij kan ze alleen hogerop komen in het leven door keurig Queen’s English te leren spreken, ook al moet ze daar de vernederingen van Higgins voor ondergaan.

Verderop in de zaal is een film te zien van vluchtelingen uit Eritrea, Syrië, Ethiopië en Soedan. Je ziet een verstild beeld van een fjord in Noorwegen, het uitzicht dat de vluchtelingen hebben in het asielzoekerscentrum waar ze wachten op hun verblijfsvergunning. Een man vertelt hoe hij Engels heeft geleerd om een baan te bemachtigen, maar dat het nu ook het voordeel heeft dat hij als vertaler en leraar kan optreden.

Die verbetering van sociale positie vormt de grootste drijfveer voor vele mensen over de hele wereld om (beter) Engels te willen leren spreken. In de film Portrait of an Englishes Collection zie je een fictieve amateur onderzoeker klantenservices in de verste uithoeken opbellen om voor twee minuutjes hun Engelse uitspraak te registreren. De arme oude Roemeense man spreekt helaas geen vloeiend Engels. Stuntelig hakkelt hij wat en voordat hij het weet heeft de persoon aan de andere kant van de lijn de hoorn al neergelegd.

Van Harskamp blijkt ook een onderzoeker van de veelvormigheid van Engels, die ze vervolgens in videobeelden vastlegt. Zo gebruikt ze in een andere film het International Phonetic Alphabet bij het vastleggen van een discussie op een instituut waar buitenlanders Engels leren. Het fonetische alfabet blijkt een onbekend alfabet dat je toch kunt lezen, terwijl de discussie zich concentreert op de intonatie en ritme van iemands uitspraak. Het alfabet heeft een egaliserend karakter, waarbij ieders stem en uitspraak, zelfs dat van de Britse docent, evenveel waarde krijgt toebedeeld.

Van Harskamp is zeker geen taalpurist. Het zijn juist de afwijkende vormen van het Engels, waarbij mensen elkaar toch prima verstaan, die haar interesse hebben. Op de bovenste verdieping van BAK bevindt zich de conclusie van haar onderzoek. In de Installatie PDGN is een film te zien van een groep vrouwen die door een woestijn trekt. Het zou de verre toekomst kunnen zijn. Van Harskamp verraadt echter nimmer of het een utopie of een dystopie is. Echter in lijn met haar vorige project Yours in Solidarity over de recente geschiedenis van het anarchisme heeft zich een vorm van Engels ontwikkeld die niet gebaseerd is op hiërarchie en autoriteit, maar op anarchisme en solidariteit.

Nicoline van Harskamp, PDGN, 2016, foto: Tom Janssen, Courtesy BAK

De vrouwen in de film spreken een taal die je vreemd in de oren klinkt. Soms pik je heel even een vleugje Engels op: ‘Body part be traced’, ‘Children belonging king’, ‘Time more the texture’. Toch heb je echt de ondertitels nodig om te begrijpen wat ze bedoelen. De kijker kan de ondertitels zelf afstellen op Nederlands, Swahili, Arabisch, Spaans en Mandarijn. Opzettelijk is er niet het autoritaire ‘hedendaags’ Engels beschikbaar.

Met behulp van software heeft Van Harskamp een script geschreven gebaseerd op de opnames die ze voor haar eerdere werk heeft gemaakt van niet-Engelse sprekers. Zo heeft ze een nieuwe vorm van een toekomstig Engels gecreëerd. De drie actrices die niet van oorsprong Brits zijn, maar wel in het Verenigd Koninkrijk wonen, spreken de taal vloeiend met elkaar. Ondertussen bespreken ze onderwerpen als de Toren van Babel, en de culturele betekenis van het geven van namen.

Van Harskamp wil niet prijsgeven waarom deze visie op de toekomst enkel vrouwen bevat, maar het is opvallend hoe gemoedelijk de vrouwen met elkaar praten. Ze wisselt de beelden van de vrouwen die bij elkaar zitten af met kabbelende stroompjes die bij elkaar komen en weer uit elkaar meanderen in het desolate landschap. Het is een mooie visualisatie van de vloeibaarheid van talen, en de zelfbeschikking van het anarchisme om je eigen pad te kiezen.

Aan de andere kant van de kamer is te zien hoe de software, waarop het script gebaseerd is, telkens een Engelse zin verandert in een nieuw-Engelse zin: ‘let indicate if needed with them love of me’, ‘the creature inside a shell a slug soft be’, en ‘so we have a lot of ears want hearing you’. Het laat zien dat poëzie geen grote namen zijn, maar de verbuigingen in de taal waardoor we nader tot elkaar komen.

‘Nicoline van Harskamp – Englishes’
24 september t/m 20 november 2016
BAK, Utrecht

This article was published in October 2016 on the website of Metropolis M.